TNO: Gezamenlijke strategie nodig voor verzilveren kansen voor Nederlandse hightech-industrie

De snelle ontwikkelingen van technologieën als AI, quantumcomputing en fotonica bieden in combinatie met maatschappelijke opgaven rondom duurzaamheid, gezondheid en veiligheid kansen voor de Nederlandse hightech-industrie. Het verzilveren van deze kansen vraagt om een gezamenlijke strategie van bedrijven, kennisinstellingen en overheid. Daarnaast moet het Nationaal Groeifonds worden omgezet in een structureel financieringsinstrument voor R&D.

Hiervoor pleit TNO in een paper. “De Nederlandse hightech heeft het potentieel om de komende decennia een handvol nieuwe ASML’s voort te brengen. Dat vereist een gezamenlijke aanpak vanuit een krachtige innovatieagenda”, stelt Arnaud de Jong. Managing Director TNO High Tech Industry.

Belangrijke bijdrage aan Nederlands verdienmodel

De hightech-sector levert een belangrijke bijdrage aan het verdienmodel van Nederland. Zo zorgde de sector voor 784.000 fte in 2021, waarmee het goed is voor 10% van de totale werkgelegenheid in Nederland. Ook de bruto toegevoegde waarde van naar schatting 80,2 miljard euro in 2021 benadrukt het belang van de sector. Waar het aandeel van de maakindustrie in de Nederlandse economie de afgelopen 25 jaar is gedaald, nam het aandeel van de hightechindustrie juist toe.

Binnen de hightechsector zijn machines, elektrische apparaten en computers, elektronica en optica de belangrijkste drie subsectoren. De meeste subsectoren zijn de afgelopen jaren gegroeid. Tegelijkertijd was niet in alle sectoren sprake van een sterke productiviteitsgroei. Met name de subsector ‘machines’ presteert op dit vlak goed dankzij een sterke groei van de bruto toegevoegde waarde van gemiddeld 7,3% per jaar. Tegelijkertijd vertoonde de subsector een groeipercentage van 4,8% in arbeidsproductiviteit, waarmee het de subsector elektrische apparatuur (5%) op de voet volgt.

Door TNO is in kaart gebracht hoe de sector ook in de toekomst waarde kan blijven leveren voor de samenleving. Naar verwachting komt 50% van de omzet in 2040 uit nieuwe waardeketens. Denk hierbij aan laser-satelliet communicatie en apparatuur voor duurzame energie.

Productiever en duurzamer worden

TNO becijfert dat om de Nederlandse concurrentiepositie in hightech te behouden, de sector 150% productiever moet worden en moet transformeren naar een 100% duurzame bedrijfsvoering. TNO noemt het voor het realiseren van meer strategische autonomie noodzakelijk dat we nieuwe waardeketens opbouwen en ons innovatiebeleid voor langere tijd op deze ketens richten.

Deze transitie brengt uitdagingen met zich mee. Zo moet Nederland zijn vermogen om innovaties en nieuwe technologieën snel naar de markt te brengen verbeteren. Dit kan bijvoorbeeld met behulp start-up- en scale-up-programma’s en gerichte internationale samenwerking. Ook is aanvullend beleid nodig voor het aantrekken van het benodigde belang. TNO noemt het van belang dat er een human capital agenda komt waarin werving op basis van vaardigheden centraal staat in plaats van werving op basis van genoten opleiding.

Nationale Hightech Strategie

De Jong licht toe: “Om hightech bedrijven bij deze opgaven te faciliteren is een Nationale Hightech Strategie nodig, voortbouwend op onder andere de Nationale Technologiestrategie. We nodigen hightechbedrijven, kennisinstellingen en de overheid uit deze strategie samen uit te werken.”

Ook wijst TNO in de paper op bedreigingen die de veranderende wereld met zich meebrengen. Denk daarbij aan de transitie naar een duurzamere samenleving, die in de praktijk steeds dwingendere wetgeving met zich meebrengt voor bedrijven. Indien bedrijven hierin onvoldoende mee kunnen, kan dit een bedreigingen vormen voor hun bestaan. Denk echter ook aan de afnemende toegang tot kritische materialen.

Succesfactoren

Ook identificeert TNO een aantal succesfactoren voor de Nederlandse hightechindustrie. Denk daarbij aan duurzaamheid, maar ook aan de concurrentiepositie van de industrie. “Opereren in wereldwijde en hoog competitieve markten vergt een voortdurende investering in concurrentiekracht. En dus in innovatie. Een extra uitdaging daarbij is de groeiende schaarste aan gekwalificeerd personeel”, schrijft TNO in de paper.

Ook bestendigheid op de lange termijn is een cruciale succesfactor. TNO wijst hierbij op COVID-19, de oorlog in Oekraïne en de toenemende spanningen met China. Deze ontwikkelingen maken duidelijk dat ondernemingen hun toeleveringsketens teveel hebben geoptimaliseerd in de richting van lage kosten. Dit is ten koste gegaan van schokbestendigheid.

Succesvol pad naar 2040

Tot slot identificeert TNO een aantal transformaties die de hightechindustrie moet doormaken voor een succesvol pad naar 2040. Het gaat daarbij om:

• Netto-nul CO2-emissies: geen enkel hightechbedrijf mag rond 2040 nog CO2-uitstoot veroorzaken. Het gaat daarbij zowel om de eigen activiteiten, toeleveringsketen als de werking van zijn producten bij klanten.
• Circulaire waardenketens: Waardeketens die worden aangestuurd door Nederlandse hightechbedrijven moeten in 2040 een circulair bedrijfsmodel hanteren, met een hulpbronnenefficiëntie van bijna 100%. TNO wijst hierbij op de zogeheten ‘Re-x’-processen, zoals rethink, repair, remanufacture en recycle. Deze zijn in 2040 een standaard onderdeel van het productielandschap geworden.
• Verbonden waardeketens: TNO pleit voor een Nederlandse hightechindustrie in 2040 die het beste digitaal verbonden en beschermde productienetwerk van Europa exploiteert. Dit maakt onder meer een hoge mate van integratie tussen partners in de waardeketen mogelijk, wat een ongekende flexibiliteit en efficiëntie met zich meebrengt.
• Slimme productie: Met het oog op onder meer schaarste van personeel is een belangrijke rol weggelegd voor automatisering en het slimmer maken van productie. De Nederlandse hightechindustrie moet in 2040 beschikken over de meest geautomatiseerde en autonome productiecapaciteit in Europa. Dit moet onder meer enkelstuksproductie mogelijk maken tegen de kostprijs van massaproductie.
• Bestendige waardeketens: Het behouden van toegang tot schaarse middelen is van cruciaal belang geworden. Dit betekent onder meer dat er een beweging op gang komt naar kortere toeleveringsketens, diversificatie van leveranciers, het runnen van meerdere productielocaties en het inbouwen van meer overschot in de keten.
• Unieke technologieposities: Een succesvolle hightechindustrie in 2040 is volgens TNO voor een belangrijk deel gebouwd op de unieke kennisposities voor nieuwe technologieën die de komende jaren in Nederland worden ontwikkeld. Nederland zal hierin dan ook moeten blijven investeren.
• Versterkte marktposities: De huidige sterke marktposities vormen de basis voor het verdienmodel in 2040. Dit vraagt erom deze posities te beschermen, behouden en verder uit te bouwen.
• Nieuwe waardeketens: Tegelijkertijd zal een aanzienlijk deel van de omzet van de Nederlandse hightechindustrie in 2040 uit nieuwe waardeketens moeten komen, die op dit moment nog niet op grote schaal bestaan.

Nederland investeert tot ongeveer 2030 fors in de transformatie van de hightechindustrie, met name via Nationaal Groeifonds-programma’s. Hiermee geeft het Nationaal Groeifonds de hightechsector de komende jaren een belangrijke impuls. TNO waarschuwt echter dat een strategische visie op de sector ontbreekt. Het wijst onder meer op de implementatie van de Europese Chips Act in Nederland. Een duidelijke doorvertaling hiervan ontbreekt volgens de organisatie, terwijl deze nodig is voor het realiseren van doorbraken op het gebied van sleuteltechnologieën als geavanceerde materialen, quantumtechnologie en nanotechnologie.

De paper van TNO is hier beschikbaar.

Auteur: Wouter Hoeffnagel
Foto: Jarmoluk via Pixabay