Kabinet presenteert visie op generatieve AI

Het Nederlandse kabinet deelt zijn visie op generatieve AI. Het benadrukt hierin het belang van inspelen op de mogelijkheden en uitdagingen van deze technologie, die het kansrijk noemt.

Dit is een vorm van kunstmatige intelligentie (AI) die in staat is allerlei soorten content te genereren, waaronder tekst, beeld en computercode. AI gaat naar verwachting een grote impact hebben op alle domeinen en sectoren van onze samenleving. Ook raakt het naar verwachting alle beleidsterreinen van de overheid. Sinds onder meer de lancering van de generatieve AI-chatbot ChatGPT door OpenAI eind 2022 is de omarming van generatieve AI in een stroomversnelling gekomen.

Nederland is een van de eerste EU-lidstaten die met een dergelijke visie komt. De visie sluit aan op diverse lopende miljoeneninvesteringen vanuit onderzoeksinstellingen, bedrijfsleven en overheden om Nederland beter aan te sluiten op de snelle ontwikkelingen op het gebied van kunstmatige intelligentie.

Impact van AI in kaart brengen

Het kabinet vraagt de Sociaal Economische Raad (SER) om de impact van AI op de arbeidsproductiviteit, kwantiteit en kwaliteit van werk in kaart te brengen. Ook wil de overheid campagnes voeren om burgers uit te leggen hoe je gegevens kan beschermen tegen training van generatieve AI-modellen.

Ook wordt de inrichting van een veilige en bruikbare publieke nationale AI-testfaciliteit verkend. Dit jaar gaan daarnaast vanuit AINEd InnovatieLabs publiek-private samenwerkingen van start en wordt een begin gemaakt met verantwoorde generatieve AI-toepassingen in concrete dienstverlening bij de overheid. Daarnaast staat de oprichting van een Rijks AI validatieteam op de planning, dat beschikbare AI-toepassingen gaat beoordelen op bijvoorbeeld non-discriminatie. Ook wil het kabinet blijven inzetten op wetgevingsadvisering door toezichthouders over wettelijke kaders.

Afgelopen november gaf het kabinet al de aftrap van de ontwikkeling van een eigen open taalmodel: GPT-NL. Uit de eerste financieringsronde voor Faciliteiten Toegepast Onderzoek (FTO) van het ministerie van EZK ontvangt GPT-NL hiervoor een bijdrage van 13,5 miljoen euro. Via het AINed-programma, onderdeel van het Nationaal Groeifonds, is daarnaast €204,5 miljoen beschikbaar voor kennis, innovatie en het toepassen van Nederlandse AI.

Kansen en uitdagingen

In de visie benadrukt het kabinet dat generatieve AI een grote impact gaat hebben op de economie, maatschappij en zowel centrale als decentrale overheid. Het ziet daarbij kansen, onder meer wat betreft productiviteit en de economie als geheel. Ook kan de technologie bijdragen aan het verbeteren van interne organisatorische procedures en dienstverlening. Wat betreft wetenschappelijk onderzoek wijst het kabinet op een rol die generatieve AI kan spelen bij het bedenken, verbeteren en versnellen van onderzoeksmethodes.

Tegelijkertijd brengt generatieve AI uitdagingen en risico’s met zich mee. Zo kan generatieve AI de manier waarop we informatie krijgen aangereikt aantasten, en daarmee van invloed zijn op zowel de democratie als rechtsstaat. Ook versterkt generatieve AI-technologie de al bestaande dynamiek in digitale markten, waarmee het risico op misbruik van marktmacht toeneemt. Het kabinet waarschuwt dat zowel op de korte als lange termijn generatieve AI kan leiden tot het verdwijnen van werkgelegenheid.

Ook zin er zorgen over vooringenomenheid en selectiviteit die als gevolg van de gebruikte trainingsdata en modelparameters in de systemen verankerd kunnen zijn. Een ander risico dat het kabinet ziet is de huidige afhankelijk van Nederland van taalmodellen uit niet-Europese landen. Dit kan nadelig zijn voor de innovatiekracht en het lange termijn verdienvermogen van Nederland.

Uitgangspunten visie

Nederland krijgt met een waardengedreven aanpak de mogelijkheid om voorop te lopen in Europa en met Europa in de wereld. Het kabinet spreekt de ambitie uit voor de realisatie van een sterk AI-ecosysteem in Nederland en de EU. Binnen dit ecosysteem moet volop geïnnoveerd kunnen worden met verantwoorde generatieve AI. Het kabinet wil daarom samenwerking stimuleren, onder meer via de Nederlandse AI Coalitie.

Het kabinet stelt vier uitgangspunten centraal. Generatieve AI in Nederland:

• Wordt op een veilige manier ontwikkeld en toegepast.
• Wordt op een rechtvaardige manier ontwikkeld en toegepast.
• Dient het menselijk welzijn en de menselijke autonomie.
• Draagt bij aan duurzaamheid en onze welvaart

Om van de visie tot actie te komen en generatieve AI op verantwoorde wijze in te zetten presenteert het kabinet zes actielijnen. Nederland kan vooraan staan bij de onvermijdelijke veranderingen in onze samenleving door generatieve AI door:

• samen te werken met alle stakeholders;
• de snelle ontwikkelingen op het gebied van AI nauwgezet te volgen;
• passende wet- en regelgeving te ontwikkelen;
• het vergroten van kennis en kunde (in onder andere het onderwijs);
• door als overheid zelf (veilig) te experimenteren met generatieve AI;
• door sterk toezicht op AI, met handhaving waar nodig.

‘Waarden en welvaart behouden’

“We willen onze waarden en welvaart in Nederland behouden”, zegt coördinerend bewindspersoon (Digitalisering), Alexandra van Huffelen. “Het IMF becijfert dat in ontwikkelde economieën mogelijk zo’n zestig procent van de banen door AI wordt getroffen. Bestaanszekerheid in Nederland willen we niet alleen overlaten aan grote techbedrijven. Dit vraagt daarom om een overheid die ambitie en visie heeft, gebaseerd op publieke waarden en onze doelen: iedereen kan meedoen in het digitale tijdperk, iedereen kan de digitale wereld vertrouwen en iedereen heeft regie op het digitale leven. Door nu te bepalen waar we voor staan, houden we grip in de toekomst.”

Minister Micky Adriaansens van Economische Zaken en Klimaat voegt toe: “Het is belangrijk dat Nederland niet langs de zijlijn blijft staan rondom kunstmatige intelligentie. Zeker generatieve AI ontwikkelt zich meer en meer tot een van dé bepalende technologieën van deze tijd. In het dagelijks leven, maar ook bijvoorbeeld als toepassing in machines en in efficiëntere industriële systemen. Europa zal de achterstand ten opzichte van Azië en de VS moeten inlopen. Alleen als we zelf meer gaan investeren in AI-innovaties, hebben we de mogelijkheid om mee te doen én richting te geven aan de juiste en kansrijke ontwikkeling van de technologie in zowel onze maatschappij als economie.”

Minister Robbert Dijkgraaf van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap: “Om de kansen die generatieve AI biedt voluit te benutten moeten we inzetten op meer kennis en meer vaardigheden, Het gaat erom AI-talent te ontwikkelen en te behouden, zodat we generatieve AI kunnen ontwikkelen die voldoet aan Europese normen en waarden. Dit is ook van meerwaarde voor de digitale open strategische autonomie van Europa. We kijken daarbij ook naar investeringen in grootschalige wetenschappelijke en technologische infrastructuur, zoals supercomputers en rekenkracht, op nationaal en EU-niveau. Op deze manier willen we competitief zijn op het terrein van LLM’s en andere vormen van generatieve AI.”

Auteur: Wouter Hoeffnagel
Beeld: Gordon Johnson via Pixabay